Home > Gehechtheid > Ervaringsmodi pointer Je bent hier

De ervaringsmodi volgens Fonagy en Bateman

Iemand die veilig gehecht is kan gemakkelijker reflecteren over zijn ervaringen. Men spreekt dan over het beschikken van de capaciteit tot metacognitie (dat betekent het denken over je denken) en tot mentaliseren (ervaringen kunnen zien in het licht van de mentale toestanden die er aan ten grondslag liggen zowel bij jezelf als bij anderen). Het 'zelf' ontwikkelt zich binnen de affectregulerende context van vroege relaties. Een verstoring van het hechtingssysteem heeft een verstoorde zelfstructuur tot gevolg.

Fonagy beschrijft een drietal ervaringsmodi die in een gehechtheidsrelatie ontstaan, en die maken dat je een coherent zelf kan vormen. Als kind ga je doorheen de verschillende fases.

  1. De psychische-equivalentiemodus

    In deze modus wordt de innerlijke wereld en de externe realiteit simpelweg gelijkgeschakeld. Er is geen onderscheid tussen overtuigingen en feiten.
    Wat je als kind denkt en voelt is de realiteit. Als je dus als kind slecht behandeld wordt, dan zullen we van uit deze modus waarschijnlijk ook voelen dat we slecht zijn. Omdat je voelt dat je slecht bent, weet je dat je slecht behandeld zult worden. Het ik interpreteert niet de ervaring, maar er is enkel een ik die een ervaring overkomt. Je wordt er ondergedompeld.



  2. De 'alsof'-modus (of pretendmode)

    Al spelende zal het kind zich een alsof wereld toeëigenen. Alles wat het kind zich verbeeldt, wordt als echt ervaren. Er wordt wel een onderscheid gemaakt tussen beide, maar er wordt geen verbinding gelegd. De innerlijke wereld wordt losgekoppeld van de externe werkelijkheid. De realiteit wordt als het ware ontkend of gedissocieerd, zodat de verbeelding van het kind niet wordt bedreigd. Voorbeeld: een jongetje speelt met een bezemsteel als zwaard, maar kan er niet mee doorgaan, als hij er wordt opgewezen dat het een bezemsteel is.
    In deze modus ken je geen feitelijkheden, alles wat je je verbeeldt wordt als echt ervaren. Voorbeelden: dissociatie, ontkenning en extreme narcistische grootheidsgevoelens.
    Ook in deze modus zal het ik de innerlijke ervaring niet vertolken, rekening houden met de werkelijkheid bedreigt de verbeelding, en zet de deur open voor wat je ontkent.




  3. De mentaliserende (of reflectieve) modus

    Je wordt in staat om te erkennen dat de innerlijke wereld losstaat van, maar ook verbonden is met de externe werkelijkheid. Het kind integreert beide bovenstaande modi tot de mentaliserende of reflectieve modus. Zo leer je de ander kennen als iemand anders dan jezelf, iemand anders met een eigen mentaal leven.
    Je laat ruimte voor interpretatie, daardoor schep je een zekere mate van innerlijke vrijheid, zodat je het verschil tussen wat er gebeurt en je reacties erop kan bevatten.
    Bij niet veilig gehechte personen ligt de uitdaging in het bevorderen van de overgang van de bovenstaande modi naar de mentaliserende modus. In de psychische-equivalentie modus, kan de ervaring als te echt en te overweldigend worden ervaren. Men ervaart te veel affect, men wordt overspoeld,men fragmenteert. De alsof-modus aan de andere kant wordt als onecht, losmakend en isolerend ervaren. Men ervaart te weinig. Er is te weinig prikkeling. Men reageert rigide.
    De integratie van beide modi leidt tot mentaliseren. Interne en externe realiteit zijn enerzijds met elkaar verbonden en anderzijds afzonderlijk. Ze zijn niet gelijk en ook niet gescheiden van elkaar.
    Door te mentaliseren ontmoet je een complexe wereld, waarbij je de mogelijkheid hebt om mentale representaties van de realiteit te herzien, naargelang de feiten die je meemaakt. Je kan dus flexibel reageren.



  4. De teleologische modus

    In deze aparte vierte modus wordt de verbinding tussen innerlijke wereld en realiteit verbonden door het toevoegen van bepaalde handelingen aan innerlijke belevingen en mentale beelden. Deze modus is bijvoorbeeld actief bij iemand die zich snijdt.


Besluit

De drie ervaringsmodi ontwikkelen zich in een opeenvolgende reeks. Baby's en kleine kinderen leven eerst in een wereld van psychische equivalentie, de subjectieve beleving is daarbij onweerstaanbaar, bij wijlen angstaanjagend echt. Vervolgens krijg je een soort bevrijding in de alsof-modus, waarin de subjectieve beleving woxxrdt losgekoppeld van de realiteit. Kinderen doen in hun spel net of de realiteit niet bestaat. Vanaf de leeftijd van vier jaar ongeveer, komen ze tot een integratie van beide modi. De innerlijke wereld wordt niet meer afgescheiden van de externe wereld, maar er ook niet mee gelijkgesteld.

Het ontstaan van die reflectieve modus loopt samen met het groeiend vermogen om impliciet en expliciet rekening te houden met de relatie tussen interne en externe realiteit.

Mensen met een onveilige hechting hebben vaak moeilijkheden met het integreren van die twee modi. Bij vasthouden aan de eerste modus kunnen ze zich niet losmaken van bepaalde gedachten en gevoelens, omdat ze die kortweg gelijkschakelen met de realiteit. Bij vasthouden aan de tweede modus houden ze zich vast aan wensgedachten, waarbij ze los komen te staan van hun gevoelens en van de mensen die iets voor hen belangrijk zouden kunnen zijn.

De vraag is dan ook hoe dergelijke mensen de overgang van beide modi naar de reflecterende modus best kunnen leren maken.

Het antwoord van Fonagy is via een intersubjectieve gehechtsrelatie, die zorgt voor een goede affectregulatie, en de mogelijkheid biedt tot uitwisseling met een reflectieve ander.

Bron:

De afbeeldingen zijn geknipt uit een cartoon van Jeroen, zie De Jonge Psychiater.

Gehechtheid in psychotherapie, David J.Wallin, Uitgeverij Nieuwezijds, 2013, 256p

De borderlinepatiënt in dagbehandeling. Over mentalisatie in een psychoanalytisch steunend milieu, Marc Hebbrecht & Mia Willemsen (Red.), Garant, 2007, 198p.

Psychotherapie in beweging. Dieren en natuur bij psychodynamische therapie, Géza Kovács, Inge Umbgrove, Garant, 2014, 152p.

Kostprijs en een afspraak maken.

  • Individuele therapie wordt berekend aan
    • € 75, - voor een sessie van 55 minuten
    • € 110, - voor een sessie van 1 uur en 25 minuten
  • Ik geef op het ogenblik géén relatietherapie.
  • Voor afspraken op verplaatsing wordt 1 € per kilometer aangerekend om het verbruik en de verplaatsingstijd te vergoeden. 

De gesprekken hebben enkel overdag plaats. Waar ? Park op den Berg, Kloosterstraat 9, bus 6, 1 ste verdieping, 2220 Heist-op-den-Berg. Ons appartement bevindt zich in Blok A, hoogste blok in dit complex.

Wegbeschrijving.

Voor een afspraak bel op 0473 99 51 80 en vraag naar Luc Duprez.